داستان جنگ بدون شناخت، خیال‌پردازی است | با تشکیل بانک‌های خاطره، مشاهدات مردم را ثبت کنیم
نویسنده مشهدی فعال در حوزه دفاع مقدس، با انتقاد از سطحی‌نگری در آثار جنگی، تأکید کرد: نویسنده برای نوشتن از جنگ باید ابتدا آن را بفهمد؛ نه صرفاً آن را احساس کند.
به گزارش شهرآرانیوز، در شرایطی که جنگ دیگر صرفاً با گلوله و خاکریز تعریف نمی‌شود و با انتشار متفاوت روایت‌ها در رسانه‌ها، روی ذهن و روان مردم اثر می‌گذارد، نویسنده نمی‌تواند با نگاهی سطحی و شعاری با آن برخورد کند. ادبیات امروز، بیش از همیشه نیازمند عمق، مشاهده، شناخت و هم‌زیستی با واقعیت‌های پنهان و پیدای جامعه است.
علی براتی‌گجوان، نویسنده و پژوهشگر حوزه دفاع مقدس و منتقد ادبی، در همین راستا، از لزوم کندوکاو در لایه‌های ناپیدای جنگ می‌گوید؛ از اینکه چگونه نوشتن بدون‌شناخت، به خیال‌پردازی گمراه‌کننده تبدیل می‌شود و چرا امروز، ادبیات جنگ باید بیشتر از دیدن، بشنود و بفهمد. او از کمبود روایت‌های مستند، فقدان دسترسی به اطلاعات، آسیب‌های روانی جامعه و ضعف نهاد‌های فرهنگی می‌گوید و دربرابر ادبیات نمایشی و سفارشی، از لزوم بازگشت به تجربه زیسته مردم دفاع می‌کند. این گفتوگو، دعوتی است به بازاندیشی در شیوه نوشتن درباره جنگ، آن هم در دورانی که چهره دشمن محو شده، اما تأثیرش ملموس‌تر از همیشه است.
براتی‌گجوان در این گفتوگو درباره چالش‌های خلق اثر ادبی در فضای جنگی و امنیتی امروز کشور، بر ضرورت شناخت دقیق محیط و پرهیز از واکنش‌های شتاب‌زده در نوشتن داستان تأکید کرد و گفت: هر واکنش عجولانه به یک حادثه اجتماعی یا جنگی، خروجی سطحی و کم‌عمق خواهد داشت؛ ادبیات داستانی نیاز به درک عمیق دارد، نه واکنش فوری.
وی با اشاره به ضعف برخی آثار داستانی در مواجهه با رخداد‌های روز، ادامه داد: نویسنده باید تمامی زوایای یک حادثه را بشناسد. نمی‌توان بدون درک زندگی بیرونی، اثری درونی و انسانی خلق کرد. امروز که با نوع خاصی از جنگ مواجه‌ایم، جنگی که در آن خبری از نبرد تن‌به‌تن نیست و همه‌چیز در لایه‌های پنهان شکل می‌گیرد، نوشتن بدون شناخت دقیق، بیشتر به خیال‌پردازی گمراه‌کننده می‌ماند تا روایت حقیقت.
براتی‌گجوان با یادآوری تجربه موفق نشریات مردمی در دوران حضور سردار شهید قاسم سلیمانی، گفت: نشریه‌هایی مانند «راه یار»، با ثبت گفت‌و‌گو‌های مردمی در راهپیمایی‌ها و مجالس، زمینه‌ای فراهم کردند که امروز شاهد تولید کتاب‌هایی با عنوان سلیمانی‌ها هستیم. این آثار بر پایه واقعیت‌های زیست مردم شکل گرفتند و به همین دلیل، ماندگار شدند.
وی افزود: امروز هم ما باید از مردم بشنویم و خاطراتشان را ثبت کنیم؛ از مشاهدات عینی مثل دیدن یک پهپاد، شنیدن صدای انفجار، اضطراب خانواده‌ها، و فشار روانی جنگی که جریان دارد. جمع‌آوری این خاطرات، نه‌تنها یک حرکت فرهنگی است، بلکه سرمایه‌ای خواهد بود برای تولید ادبیات مستند و ماندگار در سال‌های آینده.
این نویسنده در ادامه با انتقاد از نبود دسترسی به اطلاعات دقیق برای اهالی قلم، اظهار کرد: حتی خبرنگاران هم نمی‌دانند برای دریافت اطلاعات دقیق باید به کجا مراجعه کنند. اگر نویسنده‌ای صرفاً براساس تخیل بنویسد و آن هم بدون شناخت محیطی، حتماً به خطا می‌رود و اثرش نیز بازتاب همین خطاست.
براتی‌گجوان تأکید کرد: در جنگی که ساختار آن آشکار نیست، و نه شکل دشمن مشخص است و نه میدان نبرد، نویسنده نمی‌تواند از چیزی که نمی‌بیند، تصویر بسازد. در این شرایط، هرگونه روایت مستقیم از مشکلات می‌تواند به‌عنوان سیاه‌نمایی تلقی شود، زیرا فضای عمومی کشور به تزریق روحیه جنگی نیاز دارد، نه تخلیه روانی منفی.
وی با اشاره به سابقه محدود آثار داستانی که به‌درستی به تبعات جنگ پرداخته‌اند، گفت: در ادبیات داستانی دفاع مقدس، شاید فقط دو یا سه اثر توانسته‌اند واقعاً به ظرفیت‌های بحران، اضطراب، پیامد‌های روانی و اجتماعی جنگ بپردازند. باقی آثار یا صرفا مدح و ستایش هستند یا روایت‌هایی کلیشه‌ای از شجاعت و فداکاری که اگرچه محترم است، اما عمیق نیست.
براتی‌گجوان معتقد است که راز ماندگاری آثار دفاع مقدس در عمق نگاه نویسنده نهفته است، نه صرفاً در قهرمان‌سازی.
وی اضافه کرد: من با تعبیر ماندگاری بر اساس شاخص‌های رسمی موافق نیستم. اثری که واقعیت جامعه را به‌درستی منعکس کند، خود‌به‌خود ماندگار خواهد شد. شناخت بسیار مهم است و تا وقتی ندانیم با چه پدیده‌ای طرفیم، چگونه می‌خواهیم درباره‌اش بنویسیم؟
وی در ادامه گفت: من هم در این جامعه زندگی می‌کنم و اضطراب‌ها و استرس‌ها را در اطرافیانم می‌بینم. می‌توانم خاطراتی تعریف کنم از کسانی که با صدای انفجار یا پرواز یک پهپاد به هم ریخته‌اند. اما این‌ها هنوز قابلیت داستان‌شدن ندارند؛ چون مردم در بحبوحه جنگ به قوت‌قلب نیاز دارند نه یادآوری زخم‌ها.
این منتقد ادبی راهکار مشخصی نیز برای اهالی قلم ارائه داد: اکنون وقت آن است که با تشکیل بانک‌های خاطره، مشاهدات مردم را ثبت کنیم؛ از اتفاقاتی که در شهر‌های مختلف افتاده مانند حادثه فرودگاه هاشمی‌نژاد مشهد یا دیگر مناطق هدف‌قرارگرفته. این‌ها سرمایه‌هایی هستند که بعد از جنگ، به کار نویسندگان و مستندسازان خواهند آمد.
وی در بخش دیگر سخنان خود، به تعارض میان برخی برنامه‌های فرهنگی با رهنمود‌های مقام معظم رهبری نیز اشاره کرد و گفت: در برخی محافل، برنامه‌هایی برگزار می‌شود که درست نقطه مقابل بیانات رهبر انقلاب است. این برنامه‌ها ظاهراً در چارچوب فرمایشات رهبری اجرا می‌شوند، اما در عمل چیزی از آن عمق و ضرورت ادبیات متعهد را اجرا نمی‌کنند.
براتی‌گجوان در پایان خاطرنشان کرد: رهبر معظم انقلاب بار‌ها تأکید کرده‌اند که ما به ادبیات عمیق نیاز داریم؛ ادبیاتی که نه در بستر ظاهری، بلکه با درک دقیق از واقعیات امروز کشور شکل بگیرد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
